Jak załatwić sprawy spadkowe bez testamentu?

Procedura załatwiania spraw spadkowych, gdy mamy testament i gdy go nie mamy istotnie się nie różni. W obu przypadkach spadkobiercy powinny przeprowadzić stosowne postępowanie przed sądem albo przed notariuszem. Przed sądem będzie to postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, a przed notariuszem notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Spadkobierca powinien przygotować komplet dokumentów - różnica jest taka, że przy dziedziczeniu ustawowym nie składamy testamentu.

Jakich dokumentów potrzebują spadkobiercy?

• Podstawowym dokumentem jest oryginał odpisu skróconego aktu zgonu spadkodawcy. Jeżeli jesteśmy najbliższą rodziną (dzieckiem, małżonkiem, rodzicem) odpis tego aktu na nasz wniosek wydaje Urząd Stanu Cywilnego. Koszt jednego odpisu zwykłego to 22 zł. Co do zasady Urząd Stanu Cywilnego wydaje odpis w 30 dni. Dotyczy to wypadków, kiedy wniosek składamy w Urzędzie, w którym nie było wcześniej zarejestrowane urodzenie czy małżeństwo spadkodawcy, albo dokumenty te nie zostały przeniesione do elektronicznej bazy danych. Jeżeli te dane są w bazie odpis aktu zgonu można otrzymać "od ręki".
• Należy też dostarczyć do notariusza albo sądu odpisy aktów urodzenia albo małżeństwa (zazwyczaj kobiety, które zmieniły nazwisko) wszystkich osób, które dziedziczą na podstawie ustawy albo na podstawie testamentu.
• W przypadku załatwiania sprawy u notariusza, to notariusz przygotowuje akt poświadczenia dziedziczenia. Notariusz organizuje spotkanie, na którym dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu oraz sporządza protokół dziedziczenia, albo sporządza tylko protokół dziedziczenia gdy nie ma testamentu. Po sporządzeniu protokołu dziedziczenia powstaje notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.

Sprawa spadkowa w sądzie bez testamentu

W procedurze sądowej spadkobiercy składają do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku i załączają opisane wyżej dokumenty. Wniosek składa się do sądu, w którym spadkodawca miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu. Nie zawsze jest to miejsce zameldowania. Warto o tym pamiętać, ponieważ może się okazać, że po kilkumiesięcznym oczekiwaniu na rozprawę sąd nie załatwi sprawy tylko przekaże ją do sądu właściwego i znów trzeba będzie czekać.  Do wniosku należy dołączyć tyle odpisów wniosków z załącznikami (to znaczy samego wniosku, odpisy aktów, zgonu, urodzenia, małżeństwa, testamentu) ile jest uczestników postępowania. Uczestnikami postępowania są spadkobiercy ustawowi, albo potencjalni spadkobiercy ustawowi - gdy mamy testament. Wzory wniosków o stwierdzenie nabycia spadku można znaleźć na stronach różnych sądów. Opłata od wniosku wynosi 100 zł i dowód jej uiszczenia trzeba załączyć do wniosku (w jednym egzemplarzu). W toku sprawy spadkowej konieczne będzie aby wnioskodawca osobiście stawił się na rozprawie i złożył tzw. zapewnienie spadkowe. Warto pamiętać, że w jednym postępowaniu można prowadzić postępowanie po kilku spadkobiercach (jeżeli mieli to samo ostatnie miejsce zwykłego pobytu).

Co nam daje załatwienie sprawy spadkowej?

Kiedy mówimy o załatwieniu sprawy spadkowej zwyczajowo mamy na myśli tylko postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Trzeba jednak pamiętać, że stwierdzenie nabycia spadku czy przed sądem czy notariuszem to stworzenie urzędowych dokumentów potwierdzających tylko, kto po kim dziedziczy, w jakim zakresie i na jakiej podstawie - to znaczy czy z ustawy czy na podstawie testamentu. Jeżeli spadkobierca jest jeden to co do zasady on wszystko dziedziczy. Taki dokument jest wystarczający, żeby uregulować wszystkie sprawy w księgach wieczystych, spółdzielni mieszkaniowej, czy w zakresie podatku od nieruchomości. Jeżeli spadkobierców jest kilku sąd czy notariusz określą udziały w jakich te osoby dziedziczą. Należy jednak pamiętać, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i notarialny akt poświadczenia dziedziczenia nie są dokumentami, które ustalają do kogo w całości będzie należał określony składnik majątku spadkowego na przykład mieszkanie czy działka. Takich ustaleń, a ty samym rozliczeń, dokonuje się w postępowaniu o dział spadku. Spadkobiercy mogą je przeprowadzić przed sądem albo przed notariuszem. O dziale spadku możecie Państwo przeczytać w innych moich artykułach.

Sprawa spadkowa bez testamentu u notariusza

Załatwienie sprawy spadkowej u notariusza jest zdecydowanie szybsze niż w sądzie. Niestety nie każde stwierdzenie nabycia spadku o notariusz przeprowadzimy - są ograniczenia. Jeżeli spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984. wówczas stwierdzenie nabycia spadku jest możliwe jedynie w sądzie. Jest jeszcze inne ograniczenie, które ma bardzo duże znaczenie praktyczne. U notariusza muszą stawić się jednocześnie wszyscy spadkobiercy i nie ma tutaj wyjątków. Jeżeli zatem jakaś osoba mieszka za granicą, może być problem z przyjazdem. Może być też tak, że ta osoba celowo nie będzie chciała przeprowadzić dziedziczenia u notariusza ponieważ potem będzie odpowiadała z tytułu zachowku, albo będzie musiała oddać część zajmowanej nieruchomości na skutek późniejszego działu spadku. Jest też wiele innych sytuacji, na przykład jeden spadkobierca zajmuje mieszkanie, które wchodzi w skład spadku. Drugi spadkobierca chce załatwić sprawy spadkowe, żeby móc korzystać z tego majątku. Pierwszy spadkobierca deklaruje, że też chce załatwić sprawy, ale na przykład przez pół roku nie może znaleźć czasu. Wtedy lepiej złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, ponieważ w postępowaniu sądowym możliwości grania na zwłokę są zdecydowanie mniejsze. 

Autor: Adwokat Zbigniew Chojaczyk

Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie. Po zdaniu egzaminu sędziowskiego, aktualnie prowadzi Kancelarię Adwokacką w Gdańsku.