W prawie spadkowym istnieje wiele kwestii, które mogą wywoływać wątpliwości. Jednym z takich tematów jest zależność pomiędzy darowizną a zachowkiem. Zachowek ma na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy mogliby zostać poszkodowani przez testamentowe dysponowanie majątkiem. Często zdarza się, że spadkodawca decyduje się na przekazanie majątku w formie darowizny jeszcze za życia, a to może wpływać na prawa do zachowku. Innym częstą sytuacją jest pominięcie uprawnionych spadkobierców w testamencie. Jest to tzw. testament negatywny. W niniejszym artykule omówimy, jak darowizny wpływają na prawo do zachowku, jak się go oblicza i jakie są możliwe scenariusze prawne. Szerzej o samym prawie do zachowku przeczytacie Państwo na moim blogu w artykule “Co to jest zachowek”.
Kto może ubiegać się o zachowek ?
Prawo do zachowku mają:
- Zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, itd.),
- Małżonek spadkodawcy,
- Rodzice spadkodawcy – w przypadku braku zstępnych.
Pod warunkiem, że za życia spadkodawcy nie otrzymali darowizn (o czym w dalszej części artykułu) albo nie otrzymali z tytułu spadku żadnych aktywów.
Wysokość zachowku
Wysokość zachowku zależy od wielu czynników, najważniejsze z nich to stopień pokrewieństwa zmarłego oraz wiek i stan zdrowia uprawnionej osoby. Generalnie:
- Zstępni i małżonek nabywają prawo do zachowku w udziale wynoszącym 1/2 wartości udziału w spadku, który przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym,
- Uprawnieni małoletni lub trwale niezdolni do pracy otrzymują 2/3 wartości tego udziału.
W ten sposób obliczamy niejako wysokość naszego udziału zachowkowego. Ile jest on wart, jakiej zapłaty możemy się domagać ? To będzie zależało od wartości samego spadku i wartości darowizn.
Co to jest darowizna?
Darowizna to umowa, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowizna może mieć różne formy: pieniężną, nieruchomości, ruchomości, czy praw. Ich celem może być wsparcie finansowe, spełnienie marzeń obdarowanego lub poprawienie jego warunków życia. W praktyce często jest to darowizna mieszkania na rzecz jednego z dzieci.
Jak darowizna wpływa na zachowek?
Darowizny mogą wpływać na prawo do zachowku w znaczący sposób. Wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę jest doliczana do masy spadkowej, przy obliczaniu zachowku. Zdarza się, że niektóre przesunięcia majątkowe na pierwszy rzut oka nie są darowizną. Po dokładnym omówieniu tego z adwokatem może się okazać, że daną czynność jednak będzie można zaliczyć jako darowiznę. Warto tutaj zwrócić uwagę na kilka punktów:
Darowizny doliczane do masy spadkowej
Do spadku dolicza się darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz osób, które same mają prawo do zachowku. Darowizny na rzecz innych osób, tylko gdy darowizny dokonano w okresie ostatnich 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Wyjątek stanowią drobne darowizny okolicznościowe.
Darowizny na rzecz osób uprawnionych do zachowku
Darowizny dokonane na rzecz osób uprawnionych do zachowku są zawsze doliczane do spadku. Nie ma znaczenia, kiedy zostały dokonane. Oznacza to, że jeśli spadkodawca przekazał darowiznę na rzecz swojego dziecka, to jej wartość będzie uwzględniona przy obliczaniu zachowku. Nie ma tu ograniczenia 10 lat.
Darowizny na rzecz osób nieuprawnionych do zachowku
Darowizny dla osób, które nie mają prawa do zachowku, są doliczane do masy spadkowej tylko, gdy zostały dokonane w ciągu ostatnich 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
Jeśli chcą Państwo dowiedzieć się więcej, zapraszam na konsultację.
Przykład obliczania zachowku z uwzględnieniem darowizn
Oto przykład jak darowizny wpływają na zachowek:
Spadkodawca, pan Jan Kowalski, zmarł i pozostawił po sobie majątek o wartości 800 000 zł. Miał on troje dzieci: Annę, Bartka i Celinę. Anna, jako jedyna z dzieci, otrzymała od ojca w formie darowizny mieszkanie o wartości 300 000 zł, 5 lat przed jego śmiercią.
- Krok 1: Darowizna podlega doliczenia do spadku. Wartość spadku: 800 000 zł i darowizna dla Anny: 300 000 zł. Łączna wartość spadku do obliczenia zachowku: 800 000 zł + 300 000 zł = 1 100 000 zł
- Krok 2: Obliczenie udziału spadkowego dla każdego dziecka. Jeśli spadek byłby dzielony według zasad dziedziczenia ustawowego, każde dziecko otrzymałoby 1/3 wartości spadku. 1/3 z 1 100 000 zł = 366 666 zł
- Krok 3: Obliczenie wysokości zachowku Anna, Bartek i Celina mają prawo do zachowku wynoszącego 1/2 wartości udziału spadkowego. 1/2 z 366 666 zł = 183 333 zł
- Krok 4: Uwzględnienie darowizny udzielonej Annie. Anna otrzymała mieszkanie o wartości 300 000 zł w formie darowizny. Ta wartość zostanie odjęta od jej zachowku: 183 333 zł – 300 000 zł = -116 667 zł, co oznacza, że w tej sytuacji Anna nie ma prawa do zachowku.
- Krok 5: Wypłata zachowku Bartkowi i Celinie. Bartek i Celina mają prawo do zachowku wynoszącego 183 333 zł każdy.
Jakie są konsekwencje zaniżenie lub pominięcie darowizny?
Jeżeli wartość darowizny zostanie zaniżona lub pominięta przy obliczaniu masy spadkowej, może to prowadzić do niewłaściwego określenia wysokości zachowku. Uprawnieni do zachowku mogą wystąpić o korektę wartości darowizn i żądać wypłaty należnych im kwot. W takiej sytuacji adwokat od spraw zachowkowych doradzi jakie działania podjąć i ostatecznie jakiej zapłaty się domagać.
Dochodzenie prawa do zachowku
Jeśli osoby uprawnione do zachowku uważają, że ich prawa zostały naruszone, mogą wystąpić do sądu z roszczeniem o zapłatę zachowku. W takim postępowaniu sąd będzie badał wartość spadku, wszystkie darowizny za życia, ich wartość oraz okoliczności towarzyszące przekazaniu majątku. W takich sprawach warto zwrócić się do adwokata od zachowków, który ma sądowe doświadczenie. Trzeba w tym miejscu dodać, że co do zasady strona, która przegra sprawę, zwraca Państwu koszty adwokata.
Kroki prawne w przypadku naruszenia prawa do zachowku
Jeśli podejrzewasz, że w twojej sytuacji prawo do zachowku zostało naruszone, powinieneś skontaktować się z adwokatem od spraw zachowkowych. Na mojej stronie w zakładce oferta – sprawy spadkowe – zachowek – dowiecie się Państwo, jak w mojej Kancelarii Adwokackiej prowadzę tego typu sprawy. Możemy podjąć rozmowy ugodowe, a jeśli nie będzie to możliwe skierować sprawę do sądu.
Podsumowanie
Ważne jest, aby zrozumieć, że darowizny dokonane przez spadkodawcę mogą wpływać na prawo do zachowku. Ich wartość jest zwykle doliczana do masy spadkowej. Osoby uprawnione do zachowku mają prawo do żądania wypłaty zachowku. Jest tak nawet w przypadku darowizn, które zostały dokonane na ich rzecz lub na rzecz innych osób w ciągu ostatnich 10 lat.
Dla wygrania sprawy o zachowek ważne jest zrozumienie procedur związanych z dochodzeniem zapłaty, w tym konieczność zgromadzenia dowodów. Powierzenie tej sprawy adwokatowi od spraw spadkowych pozwoli skutecznie walczyć o zachowek.
Jeśli chcą Państwo dowiedzieć się więcej, zapraszam na konsultację.